Europäische Religionsfrieden Digital

Religiöse Friedenswahrung und Friedensstiftung in Europa (1500-1800): Digitale Quellenedition frühneuzeitlicher Religionsfrieden

Zur Startseite

a1Articuli dominorum omnium statuum et ordinum regni a
2 in congregacione eorum generali dominica a
3die ante festum Ascensionis Domini1 celebrata a
4constituti anno eiusdema 1552

a5Q[uod] omnesb status et ordines regni immensasc agunt d 2, a
6dominoe eorum clement[issim]o, de suo erga eos pia paternaq[ue] a
7oblacione ac ecia[m] responsione sue benigna gra[tia]sf, qua[m] a
8p[er]petuis eorum fidelibusg serviciis in omne tempus hse seh a
9res[er]virei offerunt.

[...]

[...]

a10[Art. 15] Ceterum conclusum est p[er] dominos status et ordines , a
11unanimi eorum voto de religionej obs[er]vanda, ut quemadmod[um]k a
12sup[er]ioril eorum conve[n]tu g[enera]li statutum erat,3 a
13ne fautoresm p[ar]t[is] ewangelice p[ar]ti alteri, vi[d]e[lice]tn papistice, a
14quid adversi inferre contendant, simili[ter] et hii alteri p[ar]ti p[re]iudicar[e] a
15et eosd[em] indigne infestar[e] studeant, quin potius altera partiu[m] a
16p[ar]te[m] altera[m] honore et mansuetudine prosequaturo.

a17ah[Art. 16] Quantum attinet ad incolas oppidi 4, p[er] eosd[em] a
18stat[us e]pt ordines , decretum est, ut omnibus illis, quicumq[ue] a
19[fidem e]qv[a]rngelica[m] audire et ediscere voluerint, liceat p[re]dicat[orem] a
20eorum ad sacellums S[an]cte , prout sup[er]iorib[us] q[u]o[que] proxi[mi]ts a
21in articulis continetur, constituere et s[an]ctum Ewangelium Christi a
22p[er] eum concionar[i]; omnesq[ue] ceremonias iuxta v[er]ba Christi a
23exercere, et sacrame[n]ta porrigere possit et valeat,

a24[Art. 17] Verum hoc non pretermisso, q[uod] prove[n]tus consuetos parochus, pro se a
25recipere possit. Statutu[m] est, insup[er] aute[m], ut unive[r]si incole a
26illius oppidi iudiciis iudicis5 eorum acquiescere et in omnib[us] a
27licit[is] et honest[is] rebus, que commodu[m] et utilitate[m] reipublice a
28spectar[e] dinoscun[tur]u, obtemp[er]ar[e] d[eb]eant.

a29[Art. 18] Domumv tande[m] illam, qua[m]w olim rector altar[is]6 eiusde[m] sacelli a
30inhabitabat, et ad eandem p[er]tinuissex asseritur, iude[x] a
31et unive[r]sitas oppidi, si ipsi aliquo pacto vendidisse[n]t a
32et exinde alienasse[n]t7, redimant et sacello restituant; a
33casu v[er]o, quo ex vendicione alicuius concivis possidere iure a
34mediante dinoscitur, ii, qui p[re]dicatore[m] ewangelii conduxerunt, a
35redimant et collocent illum in domu[m] illa[m].

a36[Art. 19] Postremo v[er]o ut liceat omnibus ex hoc seculo migrantibus in a
37quacumq[ue] eccl[es]ia vel claustro maluerinty sepulcrum pro a
38se eligere non obstante aliquorum contradictione.

a39[Art. 20] Delegatus est ad execucione[m] huius negocii, dominus
408 et cum eoz dominus 9, quib[us] a
41plena data est auctoritas tractandi de querelis p[art]iu[m], a
42inter easde[m] fine[m] facere debitum.

a43[Art. 21] Q[uod] iudex, et sui10 ex senatu ipsorum et aliorum officiorum a
44quemq[ue] ex civib[us] et aliis ad consiliumaa reru[m]ab communiu[m] a
45elect[um]ac absq[ue] c[er]ta et iuridi[ca]ad racione a
46eiicere ne possit, statutum est, [eiecto]aes v[er]o, nisi a
47aliquod legitimu[m] obstiterit impedim[entum, rursus]af in mediu[m] eor[um] a
48acceptar[e], et priori honor[e] suo fungant[ur]ag.

a49[Art. 22] Q[uod] nemo cogatur p[er] iudice[m] vel suos, citra consciencia[m] sua[m] diversu[m] a
50sentire, ut cenobio ex violenta coactione ins[er]viret, nisi a
51ex sua consciencia consentiret. Nichilominus t[ame]n p[ro]ve[n]tu[s] a
52altarium11, ut administre[n]tur conclusum est.

a53[Art.  23] Q[uod] tande[m] pignus p[er] iudice[m] et m[a]g[ist]ros chehe12 exactum et ablatu[m] a
54si hac racione, q[uod] congregacioni iudicis p[ro]pt[er] ceremonias a
55ewangelicas int[er]esse no[n] potuisse[n]t, reddere et restituer[e] a
56teneatur.

[...]ah


Textapparat

a Fehlt Wien, HHStA, Ungarische Akten Allgemeine Akten Fasc. 64, Konv. A, fol. 78r.
b Korrigiert aus: ommes.
c Wien, HHStA, Ungarische Akten Allgemeine Akten Fasc. 64, Konv. A, fol. 78r: danach folgend gra[tia]s.
d Wien, HHStA, Ungarische Akten Allgemeine Akten Fasc. 64, Konv. A, fol. 78r: danach folgend regie.
e In der Textvorlage korrigiert aus: dominorum.
f Über der Zeile eingefügt. Fehlt Wien, HHStA, Ungarische Akten Allgemeine Akten Fasc. 64, Konv. A, fol. 78r.
g Korrigiert nach Wien, HHStA, Ungarische Akten Allgemeine Akten Fasc. 64, Konv. A, fol. 78r aus: fidelibus eorum.
h–h Fehlt Wien, HHStA, Ungarische Akten Allgemeine Akten Fasc. 64, Konv. A, fol. 78r.
i Wien, HHStA, Ungarische Akten Allgemeine Akten Fasc. 64, Konv. A, fol. 78r: danach folgend se se.
j Korrigiert nach Wien, HHStA, Ungarische Akten Allgemeine Akten Fasc. 64, Konv. A, fol. 81v aus: recolligione.
k Wien, HHStA, Ungarische Akten Allgemeine Akten Fasc. 64, Konv. A, fol. 81v: danach folgend in.
l Davor gestrichen: eorum. Fehlt Wien, HHStA, Ungarische Akten Allgemeine Akten Fasc. 64, Konv. A, fol. 81v.
m Korrigiert aus: famtores.
n Fehlt Wien, HHStA, Ungarische Akten Allgemeine Akten Fasc. 64, Konv. A, fol. 81v.
o In der Textvorlage korrigiert aus: prosequantur.
p Textvorlage beschädigt. Ergänzt nach Budapest, Ungarisches LA (Magyar Országos Levéltár), F 234 - XXV/b. - 4. - No. 1. - a/1, S. 20.
q Textvorlage beschädigt. Ergänzt nach Budapest, Ungarisches LA (Magyar Országos Levéltár), F 234 - XXV/b. - 4. - No. 1. - a/1, S. 20.
r Textvorlage beschädigt. Ergänzt nach Budapest, Ungarisches LA (Magyar Országos Levéltár), F 234 - XXV/b. - 4. - No. 1. - a/1, S. 20.
s Korrigiert aus: sacellam.
t Textvorlage beschädigt. Ergänzt nach Budapest, Ungarisches LA (Magyar Országos Levéltár), F 234 - XXV/b. - 4. - No. 1. - a/1, S. 20.
u In der Textvorlage korrigiert aus: dinoscitur.
v Korrigiert aus: Domun.
w Danach gestrichen: ill.
x Korrigiert aus: p[er]timuisse. Danach gestrichen: ass.
y Korrigiert aus: maluerit.
z Korrigiert aus: [et] eo.
aa Korrigiert aus: consiliunn.
ab Textvorlage beschädigt. Ergänzt nach Budapest, Ungarisches LA (Magyar Országos Levéltár), F 234 - XXV/b. - 4. - No. 1. - a/1, S. 22.
ac Davor unleserliches Wort gestrichen.
ad Textvorlage beschädigt. Ergänzt nach Budapest, Ungarisches LA (Magyar Országos Levéltár), F 234 - XXV/b. - 4. - No. 1. - a/1, S. 22.
ae Textvorlage beschädigt. Ergänzt nach Budapest, Ungarisches LA (Magyar Országos Levéltár), F 234 - XXV/b. - 4. - No. 1. - a/1, S. 22.
af Textvorlage beschädigt. Ergänzt nach Budapest, Ungarisches LA (Magyar Országos Levéltár), F 234 - XXV/b. - 4. - No. 1. - a/1, S. 22.
ag Textvorlage beschädigt. Ergänzt nach Budapest, Ungarisches LA (Magyar Országos Levéltár), F 234 - XXV/b. - 4. - No. 1. - a/1, S. 22.

Sachliche Anmerkungen

1 Das Fest Christi Himmelfahrt fiel 1552 auf den 26. Mai. Der Sonntag vor diesem Fest war der 22. Mai.
2 Gemeint ist , der seit 1551 auch über herrschte (vgl. die Einleitung).
3 Gemeint ist der heute verschollene Landtagsabschied vom 23.6.1550, dessen religionspolitische Regelungen im Landtagsabschied vom 31.12.1551 bekräftigt worden waren (vgl. Art. 2 des Neumarkter Landtagsabschieds mit Anm. 5).
4 Ungarische Bezeichnung für , eine von Szeklern bewohnte Stadt.
5 Gemeint ist der Richter des Stuhls . Zu diesem Stuhl, der eine Verwaltungseinheit innerhalb des Standes der Szekler darstellte, und zur Funktion des Richters vgl. Pál-Antal, Herausbildung, S. 126, 129, 131f., 144.
6 Gemeint ist der sogenannte Altarist, also der Priester, dessen Aufgabe es war, in der Kapelle Messen zu lesen.
7 Gemeint ist die tatsächliche Übergabe in den Besitz des Käufers (vgl. Georges, Handwörterbuch 1, Sp. 305, s.v. aliēno, I,2,a).
8 Zu , einem Rat der Szekler, vgl. Armgart in EKO 24, S. 46, Anm. 5.
9 Zu , einem der führenden Vertreter der Szekler, vgl. Armgart in EKO 24, S. 46, Anm. 6.
10 Der Stuhlsrichter fällte die Urteile zusammen mit dem Stuhlshauptmann und einem Beisitzergremium (vgl. Pál-Antal, Herausbildung, S. 130, 132).
11 Gemeint sind Messstiftungen.
12 Zechen, eine Bezeichnung für die Zünfte (der Handwerker).

Bibliographie

Georges, Karl Ernst, Ausführliches lateinisch-deutsches Handwörterbuch. Aus den Quellen zusammengetragen und mit besonderer Bezugnahme auf Synonymik und Antiquitäten unter Berücksichtigung der besten Hilfsmittel ausgearbeitet, Bd. 1, 8., verb. und vermehrte Aufl., bearb. von Heinrich Georges, Hannover 1913.
Pál-Antal, Sándor, Die Herausbildung der Szeklerstühle, in: Roth, Harald (Hg.), Die Szekler in Siebenbürgen. Von der privilegierten Sondergemeinschaft zur ethnischen Gruppe, Köln / Weimar / Wien 2009 (SiebAr 40), S. 126-148.
Wolgast, Eike (Hg.), Die evangelischen Kirchenordnungen des XVI. Jahrhunderts, Bd. 24: Siebenbürgen. Das Fürstentum Siebenbürgen. Das Rechtsgebiet und die Kirche der Siebenbürger Sachsen, bearbeitet von Martin Armgart unter Mitwirkung von Karin Meese, Tübingen 2012.