European peace treaties of the pre-modern era in data / Europäische Friedensverträge der Vormoderne in Daten (FriVer+)


Waffenstillstand von Stuhmsdorf Theatrum Europaeum (1635-09-12)

teiHeader
fileDesc
European peace treaties of the pre-modern era in data / Europäische Friedensverträge der Vormoderne in Daten (FriVer+) Waffenstillstand von Stuhmsdorf Digital edition according to TEI P5 TEXT+ Jaap Geraerts The transformation and enrichment of the data is done by Jaap Geraerts (IEG Mainz). The other members of the FriVer+ team are Fabian Cremer, Ines Grund, and Thorsten Wübbena (all IEG Mainz). The original data has been created by the team of scholars who were part of the Europäische Friedensverträge der Vormoderne project. This project was lead by Prof. Dr. Heinz Duchhardt and was based at the Leibniz Institute of European History in Mainz. Leibniz-Institut für Europäische Geschichte Mainz Universitäts- und Landesbibliothek Darmstadt http://lobid.org/organisation/DE-17 This file is licensed under the terms of the Creative Commons License CC-BY 4.0 (Attribution 4.0 International) Warschau AGAD Dankt Gott an allen Enden (Preußisches Alleluja) von Johann Stobaeus geringe Qualität Graphik: AGADWarschau Urk.Perg. 5514: schwedische Ratifikation, dat. Stockholm 1635 X 31 (Pergament, anh. Siegel; Wasserschäden) [Kollationierungsexemplar]. Transkriptiongrundlage: Schwedisches Reichsarchiv, Stockholm: Originaltraktater med främmande makter: Polen No. A. Stilleståndsfördrag, Dat. Stuhmsdorf 12 Sept. 1635 n.st. Ratifikationsformeln in: A) AGAD Warschau Urk. Perg. 5514: Christina Dei gratia Svecorum, Gothorum Wandalorumque designata Regina et Princeps hereditaria, Magna Princeps Finlandiae etc. etc. etc. Significamus praesentibus literis Nostris, quorum interest universis et singulis. Dedisse nos commissarios nostros plena potestate ac mandatis instructos ad tractandum, interveniente mediatione Serenissimorum Galliae et Magnae Britanniae Regum aliorumque principium de pace aut induciis cum Serenissimo Principe ac Domino Vladislao IV., Rege Poloniae, Magno Duce Lithuaniae etc. etc. etc. consanguineo nostro et Republica Polona. Qui congressi cum Serenitatis eius et Reipublicae Polonae commissariis sequentia pacta, uti verbotenus infra sunt expressi et inserta, inierunt, statuerunt et concluserunt. B) als C in GSA Berlin VI HA Nr. 605, Dumont: Wladislaus IV., Dei gratia Rex Poloniae, Magnus Dux Lithuaniae etc. etc. etc. significamus omnibus ac singulis, eis inprimis (Dumont : imprimis), quorum interest, dedisse Nos commissarios nostros plena potestate ac mandatis instructus (Dumont : mandato instructos) ad tractandum interveniente mediatione Serenissimorum Galliae et Magnae Britanniae Regum, aliorumque Principum de pace aut induciis, cum Serenissima Principe ac Domina Christina, Suecorum, Gothorum, Vandalorumque designata Regina, Magna Principe Finlandiae pp consanguinea nostra, et Regno Sueciae. Qui congressi cum Serenitatis ejus et Regni Sueciae commissariis, sequentia pacta, uti verbotenus infra sunt expressa et inserta, inierunt, statuerunt ac concluserunt. Weitere Stücke: GHSA Berlin VI HA Nr. 605: Kopie der Ratifikation Polens (1635 IX 15, in Castris Quidrinum),-13). SHSA Dresden Loc 5207: Kopie der Ratifikation Polens; SHSA Dresden Loc 8101: Kopie der Ratifikation Polens.
encodingDesc
The data in this XML file, originally created by the project Europäische Friedensverträge der Vormoderne online has been transformed in accordance with TEI P5 as part of the project Europäische Friedensverträge der Vormoderne in Daten (FriVer+)
profileDesc
Latein

standOff
listPerson
listPlace

Drucke

SHSADresden Loc. 8101 (dt.; Formula der verfasseten Sturmbdorfischen Vereinigungsartickel; umfasst nur 22 Artikel).

Sverges Traktater V:2, S. 333-342.

Dumont VI/1, S.115*.

Chwalkowski, Jus publicum Regni Poloniae, S. 339.

Londorp, Acta Publica 4, Lib. III, Cap. XIII, S. 478 (dt.).

Wicquefort, Histoire des Provinces Unies 3, S. 674 (frz.).

Mercure français 21, S.83 (frz.). Theatrum Europaeum III, S. 564 (dt.), LINK: http://digbib.bibliothek.uni-augsburg.de/3/pages/02_IV_13_2_0026_03_0623.html

Inhalt

[Ratifikationsformel]Bevollmächtigte. Waffenstillstand 1629. Vermittlung Frankreichs, Großbritanniens.Art. I Waffenstillstand für 26 Jahre (bis 1661 VI 1).Art. II Amnestie. Schutz der vom Traktat berührten Provinzen.Art. III Schweden gibt Eroberungen in Preußen (u.a. Pillau) an Polen zurück. Art. IV Marienburg und Elbing (letzteres nach erfolgter polnischer Ratifikation) unter polnische Hoheit.Art. V Restitution der Einnahmequellen.Art. VI Livland schwedisch. Kurland unter polnischer Hoheit.Art. VII Tradierte Rechte (einschl. Religionsausübung) werden im status quo ante gewahrt. Art. VIII Amnestie.Art. IX. Optionsrecht für Livland und Kurland.Art. X Ausübung des Optionsrechtes.Art XI. Bestand aller Rechtsakte.Art. XII-XIII Eigentumsrechte.Art. XIV Handelsrechte.Art. XV Handel auf der Düna.Art. XVI Rückführung Flüchtiger aus Livland. Art. XVII Überführung des Fußvolkes aus Livland.Art. XVIII Regulierung der Schäden und Rechtsverletzungen.Art. XIX Schlichtung durch beidseitige Kommission. Art. XX Polen verpflichtet sich, dass von den polnischen Provinzen kein Verstoß ausgehen wird. Art. XXI Von preußischen Häfen wird kein Angriff auf Schweden ausgehen.Art. XXII Territoriale Bestimmungen bleiben ungeachtet eines möglichen Friedensschlusses.Art. XXIII Beitrittsmöglichkeit.Art. XXIV Beidseitige Bekräftigung. Wille zur Ratifikation. Ausführung der territorialen Bestimmungen durch Kommission.[Ratifikation]

Kommentar

Kurz vor dem Ablauf des 1629 zu Altmark geschlossenen Waffenstillstandes kam unter der Vermittlung Frankreichs, Großbritanniens und der Niederlande dieser auf 26 Jahre befristete Waffenstillstand zustande. Schweden gab zwar seine Eroberungen im königlichen Preußen zurück, konnte aber Livland behalten. Es gab damit die Position auf, die es 1629 im Waffenstillstand von Altmark erreicht hatte, nicht zuletzt um seine Kräfte nicht außerhalb des Dreißigjährigen Krieges zu binden. Für Polen hatte der Waffenstillstand eine signifikante Bedeutung: König Władysław verzichtet auf seinen Anspruch auf die schwedische Krone. Altmark und Stuhmsdorf, beides "settlements of exhaustions" (Frost), konnten jedoch keine Stabilität herstellen. Im Sommer 1655 brach Karl X. Gustav mit seinem Einfall in polnisches Gebiet diesen Waffenstillstand und läutete damit den Ersten Nordischen Krieg ein.

Kontext

Vergleiche auch Nordischer Krieg1572 Mit dem Tod Sigismund II. August erlischt die Jagiellonendynastie im Mannesstamm. Polen wird Wahlmonarchie.1587 Mit Sigismund III. (schwedischer Kronprinz) wird erstmals ein Wasa auf den polnischen Thron gewählt. (verh. mit Anna, der Schwester Ferdinand II., danach mit deren Schwester Konstanze von Habsburg).1592 Nach dem Tod König Johann III. von Schweden wird Sigismund III. auch schwedischer König. Februar 1600 Schweden schließt Sigismund III. und seine Nachkommen von der schwedischen Thronfolge aus. Herzog Karl von Södermanland wird zum König (Karl IX., ab 1604) berufen.März 1600 Bewaffnete Auseinandersetzung zwischen Polen und Schweden beginnt.27. September 1605 Dreißjähriger Waffenstillstand. Ab 1609 Polen greift militärisch in die "Moskauer Wirren" ein.9. März 1617 Friede von Stolbovo zwischen Schweden und Russland. Danach beginnt der 1617 Krieg zwischen Polen und Schweden um Livland erneut.1618 -1648 Dreißigjähriger Krieg. Polen bleibt offiziell neutral. 16. September 1619 Gustav II. Adolf erobert Riga und erreicht damit die schwedische Vorherrschaft über Livland26. August 1625 Schweden erobert Dorpat.7. Januar 1626 Polnisch-litauische Niederlage in Kurland. Schweden besetzt diekurländischen Häfen.Juli 1626 Schweden besetzt die Küste des Königlichen und des Herzoglichen Preußen. In zähen Kämpfen (auch auf der Ostsee) kann Schweden jedoch keine Erfolge erringen.Juni 1629 Schweden erleidet bei Marienwerder eine Niederlage.26. September 1629 Waffenstillstand von Altmark (6 Jahre). Schweden behält die von ihm besetzten Küstenstädte (Ausnahme: Danzig). Der polnische König Sigismund III. erhält seine Ansprüche aufrecht.30. April 1630 Tod König Sigismund III. ; sein ältester Sohn Wladyslaw IV. wird zum König gewählt. Er erhält seine Ansprüche auf den schwedischen Thron aufrecht. Die Auseinandersetzung geht weiter.Januar/Februar 1635 Erste Waffenstillstandsverhandlungen in Pr.Holland.Mai 1635 Waffenstillstandsverhandlungen werden fortgesetzt (Marienburg und Marienwerder).12. September 1635 Waffenstillstand zu Stuhmsdorf (26 Jahre). Wladyslaw IV. verzichtet auf die Ansprüche auf den schwedischern Thron. Livland und Estland bleiben schwedisch.1648 Kosakenunruhen. 20. Mai 1648 Tod Wladyslaw IV.; Johann III. Kasimir wird polnischer König.Sommer 1655 Karl X. Gustav fällt in Polen ein. Beginn des Nordischen Krieges; er endet am 3. Mai 1660 mit dem Frieden von Oliva.

Edition

NosAGADWarschau: Umstellung der Reihenfolge in dem gesamten Abschnitt (Schweden, Brandenburg, Polen); notiert sind deswegen nur Textvarianten (nicht jedoch Kasusabweichungen). serenissimi ac potentissimi principis ac domini, dominiAGADWarschau: [Auslassung:] Domini. , Dei gratia regis Poloniae, magni ducis Lithuaniae etc.etc.etc. atque inclytae reipublicae Polonae commissarjiAGADWarschau , Dumont: commissarii. (Abweichungen in der i/j-Schreibweise im folgenden nicht notiert.). , , episcopus Culmensis et Pomesaniae, nominatus CracoviensisSverges Traktater verwendet die Schreibweise –u-; dies wurde durch das gängige –v- im gesamten Text ersetzt. Vergleiche folgende Anmerkung. dux SeverensiisAGADWarschau, Dumont: Severen[sis]., generalis praepositus Miechoviensi, supremus regniAGADWarschau, Dumont: [Einschub:] Poloniae. cancellarius; Textvariante: Dumont: Lezno. Sachanmerkung: Rafał Leszczyński (1579-1636), Wojewode von Bełz., palatinus Belzensis Rubieszoviensis etc.AGADWarschau, Dumont: [Auslassung:] etc. praefectus; Textvariante: AGADWarschau, Dumont: Dönhoff. Sachanmerkung: Magnus Ernest Denhoff (1589-1648), Wojewode von Pommern., castellanus Pernavien[sis]. Derpatensis, Oberpolien[sis] praefectusAGADWarschau: Dönhoff, Herbipolensi etc. Praefecto [alles andere Auslassung].; Remigius de OtokAGADWarschau: Othok. ZaleskiTextvariante: AGADWarschau: Zalesky. Dumont: Ottokzaleski. Sachanmerkung: Remigius de Otok Zalesky, keine weiteren Angaben ermittelt., referendarius regni; Textvariante: AGADWarschau, Dumont: Sobiesky.Sachanmerkung: Jakub Sobieski (1590-1646), Sejmmarschall, Burggraf von Krakau., incisor regni Crasnostaviensis JaworoviensisAGADWarschau: [Auslassung; statt dessen:] etc. praefectus, notum testatumque facimus universis, quorum interest, quod cum induciae sexennales inter serenissimos ac potentissimos reges, ac regna Poloniae et SveciaeAGADWarschau: Sueciae ac Poloniae. Sverges Traktater verwendet durchgehend die Schreibweise –Sve-, hier wurde die Variante –Sue- gewählt., eoDumont: quo. inter alia fine anno 1629Textvariante: Dumont: MDCXXIX. Sachanmerkung: Schweden und Preußen schlossen am 26. September 1629 zu Altmark einen sechsjährigen Waffenstillstand. sancitae essent; ut interea vel de pace perpetua, vel induciis longioribus, interveniente mediatione serenissimorum ac potentissimorum Galliae et regum, aliorumque principum, loco et tempore, de quibus per etc. etc. unum ex iisdem mediatoribus, inter partes conventum esset, ageretur. Inde postquam a sua serenitate per eiusdem legatos illustrissimum principem etDumont: [statt: et] etc.etc. illustres ac magnificos, Andream a KreytzenTextvariante: AGADWarschau: Kreyzen. Dumont: Kreutzen. Sachanmerkung: Andreas von Kreytzen (1579-1641), Landhofmeister., consiliarium ducalis Prussiae regentem et praefectum provincialem; Textvariante: AGADWarschau: Saucken. Dumont: Sauken. Sachanmerkung: Johann Georg von Sauken (1592-1638), Amtshauptmann., consiliarium regentem et cancellarium, Textvariante: AGADWarschau: Bernhardum a Königseck. Dumont: Conigseck. Sachanmerkung: Bernhard von Königseck.Konnte nicht ermittelt werden., consiliarium provincialem; Textvariante: AGADWarschau: Rauschken. Dumont: Rauscken. Sachanmerkung: Georg von Rauschken. Konnte nicht ermittelt werden., consiliarium iudicii aulici, et Textvariante: AGADWarschau 5514: Bergmannum. Dumont: Borkmannum. Sachanmerkung: Peter Bergman (Lebensdaten unbekannt), brandenburgischer Rat und Resident in Danzig., consiliarium, invitatiAGADWarschau: in civitati. Dumont: in civitate. StumdorffiumAGADWarschau: Stumsdorffium. Dumont: Stumsdorfii., cum illustrissimis serenissimae reginae regnique Sveciae commissariis, domnio Per Brahe (1520-1590), Politiker und Diplomat., comite in VisingsborykAGADWarschau: Wisingsbork. Dumont: Visingsborg., libero barone in Ridboholm et LindholmenAGADWarschau, Dumont: Lindhom., regni Sveciae senatore, legifero VesmaniaeAGADWarschau, Dumont: Westmanniae., Montanorum et Dale Carlorum; Textvariante: AGADWarschau, Dumont: Hermanno Wrangelio. Sachanmerkung: Hermann Wrangel (1587-1643), Feldmarschall., regni Sueciae senatore, et exercituum campimarschalloAGADWarschau: Campi Mareschallo., haereditario in Lerieholm etc.AGADWarschau, Dumont: Lergeholm, Skokloster. [Auslassung etc.], equite auratoAGADWarschau: [montanorum ... aurato:] unleserlich wegen Falz., Achatius Axel. Konnte nicht ermittelt werden., regni Sveciae senatore, et legifero Nericiae, haereditario in GoxholmAGADWarschau: de Göxholm. etc.AGADWarschau: et [ein unleserliches Wort]. IohanneDumont: [Einschub vor Iohanne:] et. Textvariante: Dumont: Oxenstierno. Sachanmerkung: Johan Oxenstierna (1612-1657), Reichsrat, Reichsmarschall. Axelii, serenissimae reginaeAGADWarschau: Sac. Reginae [Einschub:] Majestatis. consiliario secretiore, libero barone in Kimitho, Domino in Fyholm etc.AGADWarschau: Fiholm et Tidoen. Dumont: Fyholmen et Tidoen., et Johannes Nicodemus. Keine weiteren Angaben ermittelt. serenissimae regniaeAGADWarschau: S.ae Reg.ae M.tis. Dumont: Serenissimae Reginae. secretario, et ad exercitum Prussicum commissario generali convenissemus, ac interventu in primis serenissimi ac potentissimi principis, domini, domini. , Franciae et Navarrae regis christianissimi, per illustrissimum dominum Claudium de MesmesClaude de Mesmes (1595-1650), Comte d´Avaux, Diplomat., equitem auratum; dominum d´AuauxDumont: de Avaux., comitem consistorianum, et suae. regiae. maiestatis per septemtrionemAGADWarschau: septentrionem. extraordinarium legatum, ac serenissimi et potentissimi principis, domini, domini Caroli, Magnae Britanniae etc. regis, fidei defensoris, per illustrissimum d[omi]n[um] , equitem auratum suaeAGADWarschau: [Einschub:] Regis. Dumont: S.R. maiestatis legatum; nec non celsorum, ac praepotentium D.D.Dumont: Dominorum. ordinum Belgicorum, per illustres ac magnificos legatos, dominosAGADWarschau: Dominus. Textvariante: Dumont: Honnart. Sachanmerkung: Rochus van den Honert (1572-1638), Ritter., primum in suprema Hollandiae, ZelandiaeAGADWarschau: zeelandiae. Dumont: Selandiae., VestphrisiaequeAGADWarschau, Dumont: Westfrisiaeque. curia consiliarium; Textvariante: Dumont: Biker. Sachanmerkung: Andries Bicker (gest. 1652), Bürgermeister, Diplomat., consiliariumAGADWarschau, Dumont: consulem. civitatis AmstelredamensisDumont: Amsterodamensis.; et in suprema Frisiae curia consiliarium pacis tractatum auspicati essemus, ac diu multumque agitassemus, eo tandem divino numine favente, praedictisque illustrissimis legatis indefessam operam huic negotioAGADWarschau: negocio. impendentibus, rem deduximus, ut cum praememoratis serenissimae reginae regnique, Sveciae commissariisAGADWarschau: [impendentibus ... commissariis:] unleserlich wegen Falz., de induciis ad modum sequentem convenerimus, statuerimus et concluserimus. 1. Sint induciae ex hoc die inter serenissimum principem dominumDumont: [Einschub:] ac., dominum Dumont: IV. regem Poloniae, magnum ducem Lithuaniae etc. etc. etc. dominum nostrum clementissimum, suae sacraeDumont: Sacrae Suae. regiae maiestatis successores, reges Poloniae, et magnos duces Lithuaniae, regnumque Poloniae, et magnum ducatum Lithuaniae, ex unaAGADWarschau, Dumont: una. et inter serenissimam principemDumont: [Einschub:] ac. dominam, dominam Christinam, Svecorum, Gothorum, Vandalorumque designatam reginamDumont: [Einschub:] et Principem Haereditariam.>, magnam principem Finlandiae etc. etc. etc. et suae maiestatis successores, reges Svecorum, regnumque SveciaeAGADWarschau: [Ab Beginn Art.1 bis zu dieser Stelle:] Sint Induciae ex hic die inter Serenissimam Principem ac Dominam D[omi]nam Christinam, Suecorum, Gothorum Wandalorumque, designatam Reginam et Principem haereditariam Magnam Finlandiae etc. etc. etc. Dominam nostram Clementissimam Sa.[crae] Regiae M[ajestat]is Successores Reges Suecorum Regnumque Sueciae ex una parte. Et Serenissimum Principem ac Dominum D[omi]num Regem Poloniae, Magnum Ducem Lithuaniae etc. etc. etc. S[acrae] R[egiae] M[ajesta]tis Successores Reges Poloniae, Magnos Duces Lithuaniae Regnumque Poloniae et Magnum Ducatum Lithuaniae. ex altera parte annis sequentibus viginti sex, à data praesentium computando, usqueAGADWarschau, Dumont: usque. ad primamAGADWarschau: 1. Dumont: primum. julii, stylo veteriAGADWarschau: styl. vet. Dumont: styl veteris., anni millesimi sexcentesimi sexagesimi primi. II Sit omnium utrinqueAGADWarschau, Dumont: utrinque. anteactorumque amnistia et imprimisAGADWarschau inprimis. sa[cra]. regia maiestas eiusqueDumont: eiusdemque. successores reges, regnumque Poloniae, et magnus ducatus LithuaniaeAGADWarschau: Eiusque <…>[undeutlich] Reges, Regnumque Sueciae., abstineant durantibus induciis omni hostilitate adversusDumont: adversum. reginam, regnumque SveciaeAGADWarschau: Regem Regnumque Poloniae et Magnum Ducatum Lithuaniae., eisque mediate vel immediate subiectas provincias, castra, civitates ac territoria, neque quicquam per se, vel per alios moliantur, aut tentent, tentarive faciant, in horum detrimentum aut praeiudicium. Ad eundem modum serenissima regina, eiusque successores reges, regnumque SveciaeAGADWarschau: Serenissimus Rex eiusque Successores Reges Regnumque Poloniae et Magnus Ducatus Lithuaniae. abstineant durantibus inducijs, omniAGADWarschau: omn<e>. hostilitate adversus regem, regnumque Poloniae et magnum ducatum LithuaniaeAGADWarschau: Regnumque Sueciae., eisque mediate vel immediate subiectas provincias, castra, civitates ac territoria, neque quicquam per se, vel per alios moliantur, aut tentent, tentarive faciant, in horum detrimentum, aut praeiudicium. III Sacrae regiae maiestati ac reipublicae Polonae Serenissima regina, regnumque Sveciae reddatAGADWarschau: Sacra Regia M[ajes]tas Regnumque Sueciae reddat Serenissimo Regi ac Reipublicae Polonae. Dumont: Sereniss. Regi ac reipublicae Polonae Serenissime Regina Sueciae. , eam partem PrussiaeAGADWarschau: Prussiae partem., quam hactenus occupatam possidet; ita tamen, ut PilaviaAGADWarschau, Dumont: Pillavia. electori BrandeburgicoAGADWarschau: Brandenburgico., duci in PrussiaDumont: Duci Prussiae., immediate restituatur possidenda, eodem jure, quod ante hoc bellum habuit. IV In restituendis vero, locis hocDumont: locis hic ordo. obseruetur, ut exhibita commissariis Sveticis sacrae regiae maiestatisDumont: Suecicis Regis Poloniae. AGADWarschau: Sueticis Regis Poloniae. ratificatione, necnon interposita cautione senatorum et commissariorum Polonicorum, lege comitiali ad latus regis à republica delegatorum, de tradenda primo quoque tempore reipublicae ratificatione, MarieburgumAGADWarschau, Dumont: Mariaeburgum. cum insula maiore, Stuma, BronsbergaAGADWarschau, Dumont: Brunsberga., ac TholkmithoAGADWarschau: Tolkemito. Dumont: Tolkemitto., cum eorum territoriis, deductis praesidiis, reddantur in manus commissariorum serenissimiAGADWarschau, Dumont: [Auslassung:] Serenissimi. regis, ac regni Poloniae HauptiumDumont: Hofftium. AGADWarschau: Höttinga. vero et JunckertreilAGADWarschau. Dumont: Junckerteil., praesentibus utriusque partis deputatisAGADWarschau: [deputatis ... relictis:] wegen Falz nicht entzifferbar. solo aequentur, suis cuique fundis et bonis relictisAGADWarschau: [deputatis ... relictis:] wegen Falz nicht entzifferbar.; et exercitus utrinque abducantur, intra id tempus, eoque modo ac ordine, quo inter generales utriusque partis convenerit. Elbingam vero cum pristino eius territorio, atque insula minore, ac munimentis ibi extructis, nec non PilaviamAGADWarschau, Dumont: Pillaviam. cum ea parte Neringiae, quae eo spectat, retineat serenissima reginaAGADWarschau, Dumont: Sac. Regia M.tas. regnumque Sueciae, donec ratificatio reipublicae Polonae subsecuta fuerit, qua tradita illa quoque loca intra dies quatuordecimDumont: intra quatuordecim dies., deductis sine damno incolarum praesidiis, restituat, hoc observato, ut fortalitia omnia Elbingae extructa relinquantur eo in statu, in quo nunc sunt, et eadem custodia, uti ante hoc bellum. V Post restitutionem locorum omnium, vectigalia in eum mox reducantur statum, et in illud jus, in quo erant ante hoc bellum, servata in omnibus aequalitate, ubi antea fuit. VI In Livonia utraque pars, uti praeteritis sexennalibus induciis possedit, ita hisce quoque possideat. VII Sacra regia maiestas ac respublica PolonaAGADWarschau : Serenissimus Rex ac Resp[ublica] Polona. Dumont: Rex ac Respublica Polona. receptas in fidem suam civitates ac territoria eorumque magistratus, communitates, cives, incolas et subditos universosDumont: [Einschub:] ac singulos. omni melioriAGADWarschau: [Nach Meliori:] zwei Worte wegen dunkler Flecken nicht lesbar. modo indemnes praestet, ac eadem qua olim clementia et gratia prosequatur, foveat acAGADWarschau: et (auch im Folgenden). tueatur, gaudeantque universi ac singuli possessionibus, iuribus, privilegiis consuetudinibusque suis tam generalibus ac communibus, quam specialibus, sine exceptione, quibus ante hoc bellum gavisi sunt; praesertim vero civitas Elbingensis in usu sigilli terrarum Prussiae, et consueto sessionis loco conservetur, postquam debitum suae regiae maiestate juramentum fidelitatis praestiterit. Salvo manente libero in locis restitutis uti anteAGADWarschau, Dumont: uti antea. viguit, evangelicae religionis exercitioDumont: [Auslassung:] salvo ... exercitio.; manente quoque libero catholicae religionis exercitio, in templo praesertim parochiali veteris civitatis Elbingensis, uti anteAGADWarschau: uti ante hoc. bellum. VIII Cunctae actiones adversus illos, qui partes serenissimorum regum, ac reginae Sveciae quocunque modo secuti sunt, aut secuti esse insimulantur, cuiuscunque sint status et ordinis, sive privati vixerint, vel officio publico functi ac servitiis serenissimae reginae regnique Sveciae regiae maiestatisAGADWarschau: servitiis Sacrae Regiae M[ajesta]tis Regnique Sueciae. Dumont: servitiis regiae Majestatis Regnique Sueciae. obstricti fuerint, vel instituendae, vel institutae cessentDumont: essent., et si quae intentatae sunt, tollantur omnique careant executione in perpetuum, nec quisquam de iis, quae belli induciarumve tempore, ex occasione ejusdem belli vel induciarum intercesserunt, cuiquam respondere teneatur. Et si quid in contrarium susceptum, factumveAGADWarschau, Dumont: factumque." est, aut rescriptum vel decretum aliquod in absentia partis obtentum, id omne sit irritum, nulliusque valoris. IX Si cui, aut quibus non placuerit in restitutis civitatibus aut territoriis manere, sed potius mutato domicilio ad alios se conferre, liberum sit in spatioAGADWarschau: spacio. trium annorum, a data praesentium numerando, sua divendere, aliis elocare, aut pro suo libitu distrahere, sine ullo impedimento aut onere, sub quocunque praetextu imponendo, salvis antiquis civitatum iuribus et consuetudinibusetAGADWarschau: [aliis ... consuetudinis:] Passage fehlt wegen Falz.. X Si qui exulum, qui extra Sveciam apud Polonos versantur, et partes serenissimorum regum Poloniae secuti sunt, in patriam redire, quacunque de causa voluerint, salvum quaerantDumont: querant. conductum; quo impetrato fruantur beneficio legum etAGADWarschau: <de>: unleserlich. statutorum regni Sveciae. XI Acta, iudicata ac decreta, cuiuscunque fuerint instantiae vel iudicii, inscriptiones, contractus, transactiones, aliaqueDumont: aliave. omnia (quae statui publico, uti is fuit ante bellum, non derogant, vel hisce pactis per expressum non sunt reservata) belli, vel induciarum tempore, sive magistratuum authoritateDumont: autoritate. et iudicialiter, sive extra iudicialiter gesta, firmum robur obtineant, aeque, ac si priore rerum statu omnia acta fuissent, nec ulla unquam regiminis et magistratuum mutatio intervenisset. XII In locis quocunque tempore iuxta pacta praesentia restituendis, relinquantur bona fide omnia mobilia ecclesiarum, quae in praesens reperiuntur, uti sunt vasa acDumont: et. vestes sacrae, campanae aliaque ad usum ecclesiasticum servientia; tum libri cancellariae, privilegia et acta publica. Si quae tamen temporum iniuria a milite sunt direpta, aut aliorum negligentia corrupta, ulterior in id inquisitio non instituatur, nec quisquam ad restitutionem teneatur. Tormenta item bellica et bombardae maiores, quae tempore occupationis inventae fueruntDumont: fuerant., et adhuc in restituendis civitatibus vel locis sunt, relinquantur. XIII De iis, quae durante bello iure fisci cuiquam adempta, et vel fisco illata, vel aliis donata sunt, ita convenit, ut immobilia, sive regia et rei publicaeAGADWarschau: Reipubl.; Dumont: Reipublica., sive etiam privatorum sint bona, quorum donationes utrinque factae sunt, si donatariis iam tradita sunt, antiquis possessoribus restituantur, si vero nondum tradita maneant penes dominosAGADWarschau: [unleserlich]. cessantibus de caetero omnibus quaestionibus actionibusque ratione redituum, sive ex publicis, siveAGADWarschau: [Einschub:] ex. privatis bonis perceptorum. Mobilium etiam donationes et largitiones utrinque factae, si ante has inducias executioni non fuerint demandatae, irritae sint. Traditae vero possessoribus modernis relinquantur cessantibus quoque eorum nomine omnibus actionibus, irritisque obligationibus, quibus apochae authenticae, sive a regum locum-tenentibus, sive ab officialibus camerarum regiarum, sive etiam ab ipsis donatariis sine fraude datae dummodo de iisdem donationibus per authenticum instrumentum constet, solutionis factae opponi possunt. XIV Commercia pristina inter utrumque regnum et provincias subjectas restituantur, et in veteri exercitio conserventur, redeantque omnia in eum statum, in quo ante hoc bellum fuerunt, ab omnibus novitatibus, oneribusque hoc bello inductis vindicataAGADWarschau: [hoc ... vindicata:] Passage fehlt wegen Falz.. XV Defluitatio mercium ex magno ducatu Lithuaniae nulla ratione in flumine Duna impediatur, sitque ea in dicto flumine vectigalium ratio in posterumAGADWarschau: <i.posterum> [unklar], Dumont: imposterum., quae fuit ante hoc bellum. XVI Subditi fugitiui magni ducatus Lithuaniae et ducatus CurlandiaeAGADWarschau: Churlandiae (siehe unten)., quicunque in Livonia reperti fuerint, suis dominis reddantur, quod vice versa de subditis fugitiuis ex LivoniaDumont: Lithuania. AGADWarschau: Livonia. in magno ducatu Lithuaniae, et ducatu Curlandiae fieri debet. XVII Exercitus omnes, exceptis praesidiariis, tempore supra definito, ab utraque parte ex provincia deducantur, et quidem Sveticus per mare, si tamen equitatui intra assignatiDumont: assignatum. temporis spatiumAGADWarschau: spacium. traijciendo navium copia non suppetierit, liber illi, et innoxius transitus, quam brevissimo itinere per terram, in ditiones ipsorum, sine damno incolarum regno Poloniae mediate et immediate subiectorum, concedi debet. Quod itidem observeturAGADWarschau: [Nach oberservetur:] zwei Worte unleserlich., si aliqui pedites dicti exercitus Svetici dimissi fuerint, iustitia vero per praefectos indilata bona fide administretur damnumDumont: damna. et iniuriam passis. XVIII Iniurias tam personales, quam reales, sub hasce inducias incidentes, una pars de altera non vindicabit, salva iurisdictione ordinaria cuiusque partis, sed iustitia ab officialibus et magistratibus competenter requiratur, eademque indilata administretur, severae paenaeDumont: poenae. in violatores pacis fide publica roboratae, exerceantur, nullaeque repressaliae aut arestaAGADWarschau, Dumont: arresta., tam terra, quam mari, ratione cuiuscunque iniuriae, nisi iustitia pluribus vicibus legitime repetita non administretur, admittantur, et si quae ante hoc bellum, siue etiam durante bello concessa sunt, cassentur, ita tamen ut quibus concessaeAGADWarschau , Dumont: concessa. sunt, iustitia administretur. XIX Quod si quid gravius inciderit, quod violationem pactorum concernere videretur, dentur utrinque commissarii, qui loco aliquo ad fines Livoniae assignandoAGADWarschau: adsignando., conveniant, et controversias exortas sopiant, decidantque. XX Pro maiore securitate et ne quidquam hisce pactis contrarium, durantibus induciis, a quoquamDumont: quopiam. committatur, ordines regni Poloniae, et magni ducatus Lithuaniae promittant, et fide iubeant, serenissimumAGADWarschau, Dumont: [Auslassung:] Serenissimum. Regem Poloniae et eius fratres eorumque successores ac posteros, durantibus induciis ex regno Poloniae magnoDumont: Magnoque. ducatu Lithuaniae et omnibus eisDumont: ejus. subiectis provinciis atque ditionibus nihil molituros, multo minus hostile, quidquamAGADWarschau, Dumont: quicquam. tentaturos adversus serenissimam reginamDumont: Sueciae. eiusAGADWarschau, Dumont: eiusque. successores reges, regnumque Sveciae, eisque subiectas ditiones ac provincias, civitates, castra, munimenta ac territoria, et si quidquamAGADWarschau, Dumont: quicquam. tentaverint, id impedire, ac praevenire teneantur. XXI Sac[ra]. regia maiestas et eius successoresDumont: [Auslassung:] et eius Successores. ac respublica Polona, adversus serenissimam reginamAGADWarschau: [Sac[ra]... Reginam:] Passage fehlt wegen Falz., eiusque successores reges, regnumque Sveciae subiectasque ditiones ac provincias nullisAGADWarschau: [unleserlich]. navibus, vel classe maritima utatur, velAGADWarschau, Dumont: nec. aliis quibuscunque auxilio submittatDumont: mittat., durantibus induciis; et dux in PrussiaDumont: [Einschub:] elector., dux Curlandiae, et ex statibus Prussiae regalisAGADWarschau, Dumont: Regalis Prussiae. civitates maiores caveant, se non permissuros hostile quidquamAGADWarschau , Dumont: quicquam. ex portubus suis, reginae, regnoque Sveciae, subiectisque ditionibus ac provinciis illatum iri directe, vel indirecte. XXII Durantibus ac currentibus hisce induciis agatur de pace perpetua loco ac tempore, interventuqueDumont: interventu. principum mediatorum, de quibus inter partes, cura ac diligentia illustrissimi ducis Curlandiae, convenerit. Ita tamen, ut si tractatus pacis perpetuaeAGADWarschau: [dunkler Fleck] per<...>. Dumont: [Auslassung:] perpetuae. semel aut iterum non successerit, firmae nihilominus et inviolabiles maneant induciae, usque ad exitum hisce pactis praefinitum. XXIII Si qui regum ac principum christianorum hisce pactis ex utraque parte includi voluerint, sit ipsis eius facultas, modo se ad ista intra quinque abhinc menses declaraverint. XXIV Ut hisce pactis firmius insistatur, certoque constet bona fide ea servatum iri, hoc modo convenit, ut redditis utrinque procuratoriis dominorum commissariorum, pacta haec manu et sigillo eorundem roborentur, et invicem tradantur. Tum ut Serenissimus rex Poloniae, secundum praescriptam formulamDumont: formam., eadem quamtociusAGADWarschau : quantocijus.Dumont : quantocyus. confirmet, et antequam ullius loci fiat restitutio, suam confirmationem tradat. Deinde ut serenissima regina SveciaeAGADWarschau: Sac. Reg. Majestas Sveciae.. Dumont: SacRa regia Majestas Sueciae. solenni instrumento illa nomine suo, et regni Sueciae, per subscriptionem dominorum regni Sveciae administratorum, rata habeat; et respublica Polona eadem in comitiis, primo quoque tempore celebrandis, solenniter approbet et confecto instrumento ratificet. Quae quidem instrumenta solennia ad formulamDumont: formam. praescriptam, nulla voce, aut syllaba mutata, per utriusque partis commissarios deputatos, quantocitiusDumont: cyus. poterit, ad limites terrritoriales inter Elbingam et Mariaeburgum, sine vullaAGADWarschau, Dumont: [anstatt vulla:] omni. mora et excusatione reddi utrinque ac recipi debebunt. Ad eundem modum Serenissimus elector Brandeburgicus, dux in PrussiaDumont: [Einschub:] et., dux Curlandiae, et ex ordinibus regalis Prussiae civitates maiores, literas suas reversales, quibus securitati serenissimae reginaeAGADWarschau: Sac[rae]. Reg[iae]. M[ajesa]tis., ac regni Sveciae cavebitur, ante restitutionem Elbingae et PilauiaeAGADWarscha, Dumont: Pillaviae., tradant. Actum StumdorffijSachanmerkung: AGADWarschau, Dumont: Stumsdorffii. Sachanmerkung: Poln. Sztumska Wieś, südwestlich von Marienburg gelegen. die duodecimaAGADWarschau: 2/12. Dumont: XX. mensis septembris stylo novoAGADWarschau: [Auslassung:] stylo novo. Anno salutisDumont: [Auslassung:] salutis. millesimo sexcentesimo trigesimo Quinto. , Episcopus Culm[ensis]. et Pomes[ensis]. Nom[inatus]. Crac[oviensis]. Reg[ni]. Polon[iae]. Cancell[arius]. , Palatinus Belsens[sis]. , Castellanus Pernau[ensis]. , Refferendarius Regni , Incisor Regni Crasnostauiensis Jaworowiensis Praefectus , S:ae R:ae Maiestatis Christianissimae Legatus

Theatrum Europaeum (1635-09-12) Theatrum Europaeum, Band 3 (1633-1638) Aus: Dokumentenarchiv der Universitätsbibliothek Augsburg (Drucke vor 1900 / Historische Geschichtswerke). Sundberg, Svenska freder och stillestånd, S. 241-24 Seitz / Rosengren, Sveriges freder och fördrag, S. 29f. Frost, The Northern Wars. War, State and Society in Northeastern Europe, 1558-1721.
1

Textvariante: AGADWarschau, Dumont: IV. Władysław IV. (1632-1648), König von Polen.

2

Textvariante: AGADWarschau: D[omi]no Jacobo Zadzick. Dumont: Zadeik. Sachanmerkung: Jakub Zadzik (1582-1643), Vizekanzler, Bischof.

3

Karl I. (1625-1649), König von Großbritannien.

4

Georg Wilhelm (1619-1640), Kurfürst von Brandenburg.

5

Johann Sigismund (1608/1618-1620), Kurfürst von Brandenburg.

6

Ludwig XIII. (1610-1643), König von Frankreich.

7

Georg Douglas (gest. 1636), schwedischer Reichsmarschall, englischer Legat.

8

Joachim Andrae. Keine weiteren Angaben ermittelt.