Drucke
Gooss, 437- 456. Monumenta Hungariae Historica. Comitiali Regni Transsylvaniae VII, Törv és Okiratok, XXIV, b (Auszüge). Katona, X/29, S. 583-592. Mon. Hung. Hist. Dipl. IV, S. 115-121. Uj magyar muzeum (1859), I, S.433ff.
Inhalt
Wiederherstellung Friede und Eintracht. Unterhändler.] Siebenbürgen entsagt einer Lösung von Ungarn; es schließt sich keiner antihabsburgischen Allianz an. Siebenbürgen behält alle Freiheiten. Rechte Bethlens. Die siebenbürgischen Stände erhalten das freie Wahlrecht. Privilegien Bethlen unterstützt den Kaiser gegen alle Feinde (Ausnahme: Osmanen). Der Kaiser garantiert die Einhaltung des Wiener Friedens. Freie Religionsausübung. Restitutionen. Freier Handel. Freilassung politischer Gefangener. Bestimmungen dazu. Sonderfälle (Drugeth, Hommonay) Regelung von Ansprüchen. Ansprüche Anna Paloczys. Bistum Varad. Ungarische Rechtsgrundlagen bleiben in Siebenbürgen und den Partes bestehen. Bestätigung durch ungarischen Reichstag. Regelungen für Siebenbürger Sachsen. Haiduken. Bestrafungen. István Kendi (Amnestie). Rückerstattungen in den Partes. Czernfalva. Dito. Ferenc Dároczi. Dito. Thomas Bosnyak. Dito Komitat Maramuresch. Dito Festung Hunyad.
Transliteration
[Beiblatt:]
Conditiones et Articuli Pacis inter <.>n<uic>mu[m] Imper.um Matthiam et Ill[ustrissimu]m Betthlen Gaborem stabilita per utriusque Commissarios in libera civitate Tyrnaviensi 6 Maij Anno 1615 Confecti e conlusi, atque à pro<...> by deinde Magnatibusque et caeteris universis Statibus ac Ordinibus Trium Nationum Regni Transylvaniae et regni Hungaiae eidem subiectarum in civitate Alba Julia in generali congregatione 18 May eiusdem, eiusdem annis, approbati et subscripti 1615
[Anm.: Text in HHStAWien. 1615 18. May. Ratification des Friedens zwischen K. Mathias und dem Siebenbürg. Fürsten Gabriel Bethlen von den Siebenbürgi. Ständen Dat. Albæ Juliæ. 18. May A.° 1615].
Transactio Cum Principe Transylva- niæ Gabriele Battohrij inita.
Nos Gabriel Betthlenn, Dei gratia Princeps Transsyl- vania, partium Regni Hungariæ Dominus, et Siculourum Comes
Memoriæ commendamus tenore pr[æsen]tium si[gnifi]cantes quibus expedit universis. Quod cum Sacr[atissi]ma Cæsarea Regiaque M[aies]tas, Dominus meus Clementissimum, ad tollendas non ita pridem subortas differentias pa- cemque et Concordiam stabiliendam, aliquoties a nobis requisita, cer- tos suos pacis, et concordiæ amantes Commissarios, in liberam Civi- tatem Tÿrnavien[sem] ablegare dignata fuisset; quo nos etiam ex clemen- ti Suæ Ma[jes]t[a]tis præmonitione, tam n[ost]ro, quam Statuum, et Ordinum Trium Nationum Regni n[ost]ri Transsylvaniæ numinibus, no[str]or pariter Legatos, et Commissarios submittentes, ac ex utraque parte cum literis Plenipotentionalibus, modo sufficienti comparentes, ibique certas pacis et concordiæ Conditiones inter se conclusissent, quas ex utraque parte vi- gore Plenipotentionalium confirmandas in sese assumsissent, Nobisque debito modo, et tempore præsentari fecissent; quæ quidem Conditiones et Articuli in hunc sequuntur modum.
Nos Franciscus Forgach de Ghÿmes, Sacræ Romanæ Ecclesiæ Præsbÿter, Cardinalis, Archiep[isco]pus Strigonien[sis], Primas Hun- Gariæ, Legatus natus summus et Secretarius, Cancellarius Joan[nes] à Molard, Liber Baro in Reinegh et Drosendorff, intimus Consilij Bellici Præses, Civitatis Wiennen[sis] Supremus Capitaneus, et Cubicularius, Paulus Jacobus, D[omi]nus à Stahrembergh in Schönpüchell Cubicularius; Petrus de Rewa Thurocien[sis], Curiæ Regiae in Hungaria Magister, Sacræque eiusdem Regni Coronae Conservator. Ladislaus Pethe de He<th>es Thornen[sis], Cameræ Hungaricæ Præfectus. Michael Czobor de Czobor Szentmihaly, Eques Auratus, et Franciscus Daroczÿ de Dereghneö de Beregh Comitatuum Comites, et Cameræ Scepusien[sis] Præfectus, Sac[ratissi]mæ Cæsareæ Regiæque ma[ies]t[a]tis, Domini n[ost]ri clementissimi Consiliarij, et ad
Tractatum ab Eadem Ma[ies]t[a]te Sacr[atissi]ma, cum dominis Legatis Ill[ust]r[issi]mi domini Gabrielis Betthlenn, Statuumque et Ordinum Transylvaniæ delegati Com- missarij. Damus pro memoria tenore præsentium <significan>tes quibus ex- pedit universis. Quod cum proximè præteritis disturbijs Transylvani- cis, ac novis mutationibus, nonæ difficultates, ob rumorum quo- rundam circum ductiones, inter Sacr[atissi]mam Cæs[are]am Regiamque ma[jes]t[a]tem et Transylvanos, fuerint emersæ, ex quibus tandem graviores sub- secutæ sint differentiæ, ut ex parte Suæ ma[ies]t[a]tis, tractus terrarum cum Arcibus Husztt, et Keöwar, et Comitatu Maramarusien[si], à par- tibus Transsylvan[or]um in manus Suæ ma[jes]t[a]tis devenerant, qua de re cum multis ijsque solennibus Legationibus, humiliter ac demis- se Sua Ma[jes]tas Cæsar[ea] atque Regia, ab ipso d[omi]no Gabriele de Betth- lenn, tum verò statibus et ordinibus identidem fuisset requisi- ta, Sua Majestas Cæsarea Regiaque publicae quieti Reg[nor]um et tranquillitati, clementer et gratiose consultum volens, nos tanquam certos suos Legatos, et Commissarios designavit, locumque hac Liberam nempe Civitatem Suæ ma[ies]t[a]tis Tÿrnavien[sem], quo ex parte etiam domini Gabrielis Betthlenn, Statuumque et Ordinum Trium Nationum Regni Transylvaniae Legati, Ma[gnifi]ci, Gen[ero]si, Eg[reg]ij, Prudentes, et Circumsp[ecti] Simon Pechy de Zentersebeth Cancellarius; Sigismundus Sarmasza- gy de Keöwesd; Franciscus Balassy Senior de Weczke, Universitatis Siculorum Generalis, Sedisque Siculicalis Udvarhely Cap[ita]neus, Consiliarij d[omi]ni Gabrielis Betthlenn, Thomas Borsos de Marosvasarhely, Tabulæ Ju- diciariæ Assessor, Joannes Rhen<er>, Mag[iste]r Civium Cibinien[sium], et Pau- lus Weres, Senator primarius Segeswarien[sis], Liber[ar]um Civitatum, cum literis Plenipotentionalibus sufficienter instructi, ex utraqua parte compa- rentes in hisce punctis, modis, et rationibus, in unionem devenimus. Quod Transylvaniæ Status et Ordines maneant in libera electione eorum Domini, et idem Electus, et Provincia, ad observationem Tyrnaviensium Articulorum astringantur.
Transylvaniam, aut partes ditioni eius subiectas, præsidiaque, et Confinia in eisdem habita, nunquam à Corona Regni Hungariæ abalienabunt, sed o[mn]ia et singula toto studio facultate, et conatu conservabunt, et retinebunt,
neque contra Suam m[ajes]t[a]tem, eiusque legitimos successores Reges Hungariæ, et Regnum Augustissimamque Domum Austriacam, Regna et Provincias cum quibus Suæ ma[jes]t[a]tes singularia pacta habent, o unquam tempore aversam, vel hostilem prætensionem habebunt, aut contra Regni Hun- gariæ libertates et Privilegia, quietem, et tranquillitatem, palam vel occulte, quidquam molientur, aut per alios fieri patientur, aut ad di- tiones, decimas, Tri[cesi]mas, aliosque proventus Regios, et <qua> ad Regnum Hungariæ pertinentia, um Jus prætendent, aut se in haec, per se vel alios, sine prævio Suarum Ma[jes]t[a]tum clemen[tissi]mo assensu immisce- bunt, partesque Regni Hungariae, quarum D[omi]nus Betthlenn D[omi]nus nuncupatur, eo, et non ampliori Jure possideat, quam a prædeces- soribus Suæ Ma[jes]t[a]tis Hungariæ Regibus concessæ fuerunt.
Quod Sacr[atissi]ma Cæsarea Regiaque m[ajes]tas, vicissim pro se et suis successoribus, legitimis Regibus Hungariæ, et Regnum, in necessitatibus requi- rentibus supradicto modo electis, nec non Transsylvaniæ similiter contra omnes hostes, salvo Articulo præcedente, auxiliaturos esse obli- gantur, atque Tran[ssylva]niam in antiquis Juribus, Privilegijs, et alijs ad eandem spectantibus conservabunt, nihilque palam, vel occulte, in con- trarium facient, statuent, aut per alios fieri patientur.
Omnium Statuum, et Ordinum tam Hunga[ro]rum, quam Sicu[lo]rum, et Saxon- um, à Divis quondam Regibus, et Imperatoribus atque Principi- bus ipsis collata Privilegia, antiquæ consuetudines et libertates salvæ, integræ, et inviolatæ conservabuntur, nec ullo modo turbabuntur, et si quæ collapsæ fuerint, restituentur.
Quod idem D[omi]nus Betthlenn, et Successores sui legitimè electi, una cum Statibus et Ordinibus Provinciæ, et partium Hungariæ Suæ Ma[jes]t[a]ti, Suis Successoribus legitimis; Regno Hungariæ, quandocunque neces- sum fuerit, contra omnes e[or]um hostes, excepto Turca, omni ope auxilio, viribus et fidelitate aderunt; et ubi opus; et tempestive requisiverint, Exercitum Suæ m[ajes]t[a]tis, et Successorum in Tran[ssylvan]iam et Partes Hun- gariæ intromittent et disponent.
Quod Wiennensem pacificationem in omnibus suis punctis; et clausulis, qua
tenus liberæ electioni non præiudicat; observabunt, et Juxta illam liber Religionis usus relinquetur. Suæque ma[jes]t[a]tis fidelibus, Arces, Jura posses- Sionaria, aliaque præter viam Juris, aut reditus in Provincia habentibus, in exilium actis, adempta Jure revideantur, et legitima executio fiat.
Profugi, et coloni in Transsylvaniam, et partes annexas, ob damna, et maleficia Illata, et commissa, sese recipientes, ad requisitionem Suæ m[aies]t[a]tis, eiusdemque Successo[ru]m, et Regnicolarum Officialium, et Capitaneo[rum], comperta rei verita- te, absque omni difficultate remittentur, eisque am securitatem in illis locis commorandi, utrinque in posterum à tempore huius Tractatus, et Confirmationis subministrabunt.
Quod Commercia, transitus, Legationes, et missiones, ultro citroque tam hinc in Transylvaniam, quam illinc in has partes, sine ullo impedimento, et Controversia, secundum antiquum observatum usum libere permittantur. Stipendiarijs autem militibus liber transitus utr<ou>bique cum praevio Suæ Ma[jes]t[a]tis consensu, ad stipendia merenda, concedatur.
Arrestationes, tam in Hungaria, Austria, et alijs Suae ma[jes]t[a]tis Regnis, et Pro- vincijs, quam in Transsylvania, et partibus sibi concessis, omnino pro- hibeantur, sed quaelibet partium earum arrestationum loco, sua Jura, co- ram suo competente Judice, Jure mediante prosequatur.
Suae m[aies]t[a]tis fideles, aut in Hungaria, aut Transsylvania possessionati, vel Capitanei, vel privati quicunque, qui tempore h[oru]m disturbiorum, penes Suam Ma[jes]t[a]tem manentes, in receptione Arcium et bonorum operam suam impen- dissent, utr<o>bique parcatur, et adempta ipsis bona, quae apud manus domini Betthlenn sunt, mox restituantur, si autem alijs collata essent, Ju- re requirantur.
Ut Arces Huszt et Keöwar, cum omnibus suis tormentis, armamentarijs, rebusque quibus libet in eisdem habitis, ac bonis etiam possessionarijs ad Ar- ces pertinentibus, et quibusvis utilitatibus, cum Comitatu, Salisque fodina Maramarusien[si], manibus prædicto[rum] d[omi]no[rum] Comissario[rum] Transsylvanien[sium] assignentur.
Ratione Nagybanya Sua Ma[jes]tas Suis Juribus insistit.
Domini Georgij Drugeth de Homonna, et alio[rum] quo[rum] intererit Jus et præ-
tensio ad Arcem Husztt, intra Anni spatium; ascitis horsu[m] penes Provinciæ Transsylvaniæ Juris consultis, et Judicibus ordinarijs, Tribus Suæ ma[ies]t[a]tis Commissarijs, et Prothonotario, omnibus apellationibus, alijsque Juridicis Remedijs, et prorogationibus seclusis, in Urbe Claudiopoli intra Annum Jure revideatur. Solutio vero adiudicati intra subsequens Triennium, et inclusive quatuor Annor[um] spacio, plenarie fiat.
Liberum porrò relinquitur etiam ante exactum p[ræ]declaratum Judiciarium Terminum utrinque prætensionum har[um] causa inita, via amicabili u- trinque convenire.
Identidem circa Relictæ quondam Principis Gabrielis Bathorij Annæ Pa- lochay prætensionem observetur, cui interea usque ad totalem, finalemque decisionem, et contentationem de residentia competenti D[omi]nus Betthlenn et Provincia providere teneantur.
Super bonis Ep[isco]patus Waradiensis semper libere possessis iam distractis, etiam sub hoc Commissionis Termino in oppido Karoly, cum cæteris quærelis sub peculiari consignatione comprehensis, ad festum Nativitatis S[ancti] Jo- annis Baptistæ, et alijs subsequentibus diebus, ex qualibet partium sex, et in universum duodecim adscitis, et admissis horsum Commissa- riis decidetur. Interea temporis, utraque pars Attestationes suas, et comprobationes, quibus locus dandus erit, procurent; et producant.
Literæ quævis Testimoniales, et aliæ causales capitulor[um], Judicum ordinario- rum, et Magistrorum prothonotario[rum] Regni Hungariæ in Transsyl- vania, similiter Transylvaniensium, partiumque ei annexarum in Hungaria, coram quibus<vis> Judicibus, et Justiciarijs in vigore conserventur, et acceptentur ubique.
Confirmatio Articulorum Tyrnaviæ nunc conclusor[um], Sua M[aies]tas, ut in primitus celebranda Hungariæ Diæta fiat, curatura est.
Nationis Saxonicæ aliorumque Suæ ma[jes]t[a]tis obligatorias habentium debitum, dominis Commissarijs Sacræ Cæsareæ ac Regiæ ma[jes]t[a]tis in parata pecunia mutuo datum, iuxta <Articulos> Viennen[ses] Sua Ma[jes]tas persolvi mandabit.
Quod si posthac Hungariæ vel Transylvaniæ Haydones, contra publicam Re- gnorum Tranquillitatem, et Tyrnavienses Articulos aliquid molirentur, aut violentias exercere præsummerent, dominus Bethlen, Successores sui, et Provincia obstricti sint adversus illos consurgere, arma summere, eos op- rimere, et pro delictis suis tanquam publicæ pacis Turbatores vigore Tractatus condignis poenis punire, et satisfactionem convenientem ab ijs exigere. Sua m[ajes]tas etiam requisita mandabit, ut comperta rei veritate, tales per Capitaneos et Officiales compescantur, et puniantur, et si necessum fuerit, etiam coniunctis viribus sopiantur et deleantur.
Similiter publicos Prædones, fures et latrones hinc inde commeantes, officia- les, ac viarum custodes punire teneantur severissime, rebus tamen fur- to ablatis, et depredatis, semper et ubique ad quos pertinere compertum fuerit restitutis.
Ad intercessionem D[omi]norum Commissariorum, offerunt se domini Legati, quod dominus Stephanus Kendy, securé Transsylvaniam ingredi possit, do- minum Betthlen requirat debite, et sic in Transsylvania, bona sua patrimonialia omnia recipiat, quæ autem hac ratione consequi non posset, et quæ extra patrimonialia essent, Jure <guarat>Auch <querat> möglich..
Possessio Czernaffalva in districtu Keöwarien[si] existens, apud dominum Mi- chaelem Ankrayter, Salvo Jure alieno relinquatur.
Bona fidelium Ma[jes]t[a]tis Cæsar[eis] ob fidelit[a]tem suis M[ajes]t[a]tibus præstitam, ut pote Magnifici domini Francisci Daroczy Zekelhidiana, violenter à Boczkaio adempta, quorum restitutio in Wiennen[sibus] quoque Articulis conclusa fuerat, ut absque aliquo Juridico processu spoliato ,simpli- citer restituantur, dignum censetur. Offerunt se domini Legati a- pud dominum Betthlenn, et Regnicolas intercessuros, ut sive per mo- dum compositionis, mox sub ingressum domi[no]rum Commissari[or]um, qua non succedente, in breviori termino de lege concesso, sive celebrentur octavæ sive non, sub Comitijs causa determinetur.
Bona Coniugis Mag[nific]i domini Thomae Bosnyak Baioniensia violenter ablata, itidem in brevi termino Jure revideantur et restituantur.
Sunt bona in Comitatu Maramaros precise Suam ma[jes]t[a]tem Cæsar[eam] ac Re- giam concernentia, ante etiam ad rationem Suæ ma[jes]t[a]tis possessa, quæ ut de cætero etiam iuxta immunitates consuetas, ad rationem Suæ ma[jes]t[a]tis libere possideantur, tempore Arcium restitutionis in effectum dedu- cendum.
Arx Hunyad, et ad eandem pertinentia bona, à Magnifico domino Stephano Thörök, non ita pridem adempta, ut per amicabilem initam superinde compositionem restituatur, aut vero in brevi termino revideatur, Dominus Betthlenn, et Provincia curabunt.
In cuius rei fidem et certitudinem à principio statim huius Tractatus no- minati domini Commissarij, et Legati utriusque partis communi con- silio statuerunt, ut pro recognitione, et Confirmatione Sac[rissim]ae Cæsar[eæ] Ma[jes]t[a]ti præscripti Articuli quam citissime offerentur, qua de causa etiam Ill[ust]r[issi]mus Dominus Gabriel Betthlen, et Provincia, Legatos suos quam primum fieri poterit, ad Sacr[issi]mam Cæsar[eam] Ma[jes]t[a]tem ablegabunt, ut præ- notati Articuli omnes, certis indubitatisque literis, sigillis, partiumque Suæ ma[jes]t[a]tis, domini Betthlenij, et Provinciæ subscriptionibus, et Juramen- tis muniantur, et confirmentur. Actum in Libera Civitate Tyrna vien[si] sexta die mensis May, Anno, Millesimo, Sexcen[tesi]mo, Decimo quinto.
Nos itaque præscriptos omnes Articulos, inter Sacr[issimam] Cæsar[eam] Regiamque ma[jes]t[a]tem, Regnum Hungariæ, et Nos, Statusque et Ordi- nis Trium Nationum Regni n[ost]ri Transsylvaniæ, et partium Hun- Gariæ eidem subjectarum, per n[ost]ros pariter et <eorum> Legatos, modo supranotato conclusos, et præsentibus hisce n[ost]ris literis de verbo ad verbum insertos, ac omnia, et singula in eisdem conten[ta], approbamus, ratificamus, et confirmamus. Promittentes n[ost]ro Successorumque n[ostrorum] legitimorum Transsylvaniæ Principium, nomine in verbo n[ost]ro Principali et bona fide mediante, quod praescriptos Articulos; ac omnia; et sin- gula in eisdem contenta; tam nos ipsi Sancte; et inviolabiliter obser- vabimus, quam etaim per omnes subditos n[ost]ros, et alios q[uor]um intererit,
observari faciemus, ac ad observationbem e[or]um omniu[m] etiam successores n[ost]ros legitimos Transslyvaniæ Principes, et Regnum obligatos esse volumus in perpetuum. In cuius rei fidem ac testimonium, pr[æsen]tes hasce l[ite]ras n[ost]ras quas manu n[ost]ra subscripsimus, et sigillo, quo ut Prin- ceps Transsylvaniæ utimur, munivimus, præliberatæ Sacr[issimæ] Cæsar[eæ] Regiæque ma[jes]t[a]ti, Eiusque successoribus legitimis Regni Hungariæ Regi- bus et Regno, dandas duximus et concedendas. Datum in Civi- tate n[ost]ra Alba Julia die decima octava mensis May, Anno Domini Millesimo Sexcentesimo, Decimo Quinto.
Gabriel Betthlenn mp
In similo Status et .<...> Trium Nationum Transsylvan[ium] sub sigillis Et chirographis dedixerunt literas
Simon Pechy Cancellarius mp